Zašto pedijatri savjetuju dodavanje vitamina D i nakon prve godine života?

Urška Simonišek, dr. med., specijalizantica pedijatrije

Poznato je da se vitamin D preporučuje za svu djecu nakon navršene prve sedmice života i savjetuje se uzimanje najmanje godinu dana po preporuci pedijatara u dozi od 400 IJ dnevno jer je njegova važna funkcija jasna. Šta je s preporukama i mišljenjima pedijatara u vezi s uzimanjem nakon navršene prve godine i zašto?

Vitamini se dodaju kada postoje dokazi da su njihove vrijednosti smanjene i/ili je održavanje određenog nivoa tih vitamina važno za naše zdravlje.

Pedijatri endokrinolozi, koji se bave potrebnim količinama vitamina D i posljedicama njegovog nedostatka, savjetuju upotrebu do odrasle dobi u jednakoj dozi kao i kod najmlađih, uz moguće prilagođavanje tjelesnoj težini ili kada dijete ima bolesti koje mogu povećati potrebu za tim vitaminom (spomenut ćemo ih u nastavku) i kada testovi pokažu da su nivoi u krvi niži od preporučenih.

Nekoliko manjih ispitivanja u različitim evropskim zemljama pokazalo je relativno čest nedostatak vitamina D kod djece, a s obzirom na to i na mnoge predložene pozitivne efekte dodavanja vitamina D, vrijedilo bi razmotriti prijedlog pedijatara da se vitamin D dodaje bar do šeste godine života ili još bolje sve do odrasle dobi.

U današnjem načinu i tempu života teško je postići odgovarajuće nivoe vitamina D samo hranom, pa se preporučuje dodavanje dodataka prehrani.

Nekoliko manjih ispitivanja u različitim evropskim zemljama pokazalo je relativno čest nedostatak vitamina D kod djece, a s obzirom na to i na mnoge predložene pozitivne efekte dodavanja vitamina D, vrijedilo bi razmotriti prijedlog pedijatara da se vitamin D dodaje bar do šeste godine života ili još bolje sve do odrasle dobi.

Zdravstvene institucije već duži niz godina upozoravaju na opasnost od pretjeranog izlaganja suncu zbog povećanog rizika od razvoja raka kože; zbog tog djecu na više načina štitimo od uticaja štetnih zraka, istovremeno smanjujući izloženost ultraljubičastim B-zrakama (UVB), što inače osigurava stvaranje vitamina D u koži. Intenzitet UVB varira tokom dana. Najjači je između 10 i 16 sati, a na geografskim širinama iznad 40 stepeni UVB-zrake su najjače između aprila i oktobra. Kod nas su nivoi vitamina D još niži u jesensko-zimskim mjesecima.

Nekoliko evropskih studija ispitivalo je stanje vitamina D u djetinjstvu u zemljama u razvoju i razvijenim zemljama, a također je utvrđen ponovni porast broja djece oboljele od rahitisa u posljednje dvije decenije u Sjevernoj Americi i Evropi. Ispitivanje iz Italije otkrilo je visoku učestalost nedostatka vitamina D kod djece, naročito kod novorođenčadi (do 46,3%) i djece predškolskog uzrasta (između 6 i čak 20%). Pregledna studija u kojoj je učestvovalo više od 1000 djece iz devet evropskih zemalja u uzrastu od 12,5 do 17,5 godina pokazala je da čak 80% tih tinejdžera ima nivo vitamina D ispod optimalnog (ispod 75 nmol/l).

Zbog niskih nivoa vitamina D kod novorođenčadi, koji zavise od nivoa kod majke tokom trudnoće, savjetuje se davanje dodataka vitamina D trudnici, a zatim novorođenčetu nakon navršene sedmice dana života. Poznata je veza između nivoa vitamina D u krvi pupčane vrpce te rizika od infekcija i alergijskih bolesti u ranom djetinjstvu, pojave ekcema i atopijskog dermatitisa te astme; rezultati istraživanja još nisu dovoljni da potvrde te veze.

Nivoi vitamina D kod djece ne testiraju se rutinski jer trenutno nema dokaza o racionalnosti toga, a nivoi se određuju kod djece s faktorima rizika poput rahitisa, hronične bolesti bubrega i jetre, malapsorpcije (npr. cistična fibroza i hronična upalna bolest crijeva), gojaznosti, liječenja nekim antiepileptičkim lijekovima ili glukokortikoidima, a također i kod trudnica i dojilja (jer vrijednosti kod novorođenčadi zavise od raspoloživih zaliha kod majke) te kod osoba s malim izlaganjem suncu i crnaca.

Zašto je vitamin D tako važan?

Vitamin D ima važnu ulogu u pravilnom razvoju kostiju, a ako ga nema dovoljno, može se razviti rahitis. Nedostatak vitamina D (ispod 50 nmol/l) izravno je ili neizravno povezan s mnogim akutnim i hroničnim bolestima, poput zubnog karijesa u djetinjstvu, autoimunih bolesti, kardiovaskularnih bolesti, zaraznih bolesti, dječijih onkoloških bolesti, dijabetesa tipa 2 i neuroloških bolesti.

Za pravilan rast kostiju bilo bi adekvatno da djeca dobijaju vitamin D do završetka rasta. Metaanaliza nekoliko studija u kojima je učestvovalo 7400 djece s preniskim nivoom vitamina D otkrila je da je kod djece koja su dobijala dodatak vitamina D postojala manja vjerovatnoća da će im trebati liječenje u jedinici intenzivne njege kada su razvila težu bolest donjih disajnih puteva kao što je upala pluća. Nema dovoljno ispitivanja koja bi nedvosmisleno potvrdila uticaj vitamina D na dječije zdravlje, ali se za sada pretpostavlja da bi održavanje dovoljne količine vitamina D kod djece moglo smanjiti broj infekcija, pa bi dodavanje imalo smisla u vrijeme kada su češće infekcije disajnog sistema.

Smatra se da vitamin D utiče na rad imunološkog sistema, čime se poboljšava prirodna otpornost na akutne virusne (i druge) infekcije disajnog sistema i ublažava njihov tok usporavanjem prekomjernog upalnog odgovora.

Manja studija u kojoj su djeca s različitim stepenom atopijskog dermatitisa tri mjeseca dobijala dodatak vitamina D pokazala je da se kod djece s blagim i umjerenim dermatitisom stanje donekle popravilo, vjerovatno zbog sniženja nivoa imunoloških ćelija u krvi. Studije su otkrile da je nedostatak vitamina D čest kod djece oboljele od astme i da bi to moglo imati značajan efekat na regulaciju imunoloških ćelija kod mladih astmatičara. Da li dodatak vitamina D može smanjiti broj pogoršanja astme u praksi, još nije poznato.

Nedavno se pojavilo i nekoliko manjih studija koje istražuju veze između mentalnog zdravlja djece i adolescenata te nivoa vitamina D, ali još uvijek ne nude dovoljno značajne rezultate da potvrde pozitivan uticaj vitamina D.

Često se postavlja pitanje da li su mogući predoziranje ili hipervitaminoza zbog dodavanja vitamina D. Studije su pokazale da je vitamin D siguran ako se dodaje.

Postoje preporuke za dodavanje vitamina D za cijelu populaciju koje pretpostavljaju preventivnu dozu za djecu do prve godine od 400 IJ, a od prve godine nadalje preventivna doza je 600 IJ dnevno. Kod djece sa dokazanom hipovitaminozom daje se do 1000 IJ dnevno, ali roditelji bi se trebali posavjetovati s odabranim pedijatrom ili specijalistom koji prati dijete zbog moguće hronične bolesti. Također je važno biti svjestan da su potrebe djece s prekomjernom tjelesnom težinom još veće.

Sažetak

Prema istraživanjima mnoga djeca u Evropi imaju nivo vitamina D ispod optimalnog. Vitamin D je važan za pravilan razvoj kostiju, a ima i značajan uticaj na funkcioniranje imunološkog sistema. Trenutno se istražuje potencijalni pozitivan uticaj na smanjenje učestalosti infekcija disajnog sistema, astme, atopijskog dermatitisa, autoimunih bolesti, uticaja na mentalno zdravlje, zubni karijes, kardiovaskularne bolesti, dječije onkološke bolesti, dijabetes tipa 2 i mnoge druge.

Literatura:

Callaghan AL, Moy RJ, Booth IW, Debelle G, Shaw NJ. Incidence of symptomatic vitamin D deficiency. Arch Dis Child 2006;91 606–7.
Vierucci F, Del Pistoia M, Fanos M, Gori M, Carlone G, et al. Vitamin D status and predictors of hypovitaminosis D in Italian children and adolescents: a cross-sectional study. Eur J Pediatr 2013;172:1607–17.
Hribar M et al. Nutrihealth Study: Seasonal Variation in Vitamin D Status Among the Slovenian Adult and Elderly Population. Nutrients 2020; 12, 1838; doi:10.3390/nu12061838.
González-Gross M, Valtueña J, Breidenassel C, et al. Vitamin D status among adolescents in Euro-pe: the Healthy Lifestyle in Europe by Nutrition in Adolescence study. Brit J Nutr. 2012; 107(05): 755–764.
Holick MF, Binkley NC, Bischoff-Ferrari HA, Gordon CM, Hanley DA, Heaney RP et al. Evaluation, treatment, and prevention of vitamin D deficiency: an Endocrine Society clinical practice guideline. J Clin Endocrinol Metab 2011; 96: 1911–30.
Martineau AR et al. Vitamin D supplementation to prevent acute respiratory infections: individual participant data meta-analysis. Health Technology Assessment 2019; 23(2), 1-43.
Evgen Benedik, Nataša Fidler Mis. Nova priporočila za vnos vitamina D. Zdrav Vestn 2013; 82 supl 1: I-145–5.
Holick M et al. Evaluation, Treatment, and Prevention of Vitamin D Deficiency: an Endocrine Society Clinical Practice Guideline, J Clin Endocrinol Metab 2011; 96: 1911–1930.
J. Peček, A. Soltirovska Šalamon. Vloga vitamina D: od ploda do dojenčka. The role of vitamin D: from the foetus to infancy. Slov Pediatr 2018; 25: 367-376.
Föcker M, Antel J, Ring S, Hahn D, Kanal Ö, Öztürk D, Hebebrand J, Libuda L. Vitamin D and mental health in children and adolescents. Eur Child Adolesc Psychiatry. 2017 Sep;26(9):1043-1066. doi: 10.1007/s00787-017-0949-3. Epub 2017 Feb 8. PMID: 28176022.
Michael F. Holick, Neil C. Binkley, Heike A. Bischoff-Ferrari, Catherine M. Gordon, David A. Hanley, Robert P. Heaney, M. Hassan Murad, Connie M. Weaver, Evaluation, Treatment, and Prevention of Vitamin D Deficiency: an Endocrine Society Clinical Practice Guideline, The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, Volume 96, Issue 7, 1 July 2011, Pages 1911–1930.